اصول طراحی ، ایمنی و بهداشت در سردخانه

استفاده از سردخانه جهت نگهداری میان ‌مدت و بلند مدت مواد غذایی و مواد فاسد شدنی، امری متداول و رایج است. نگهداری محصولات فاسد شدنی در سردخانه‌ای که دمای مناسبی داشته باشد، باعث افزایش طول عمر محصول و کاهش روند فاسد شدن می‌شود. اما برای آن‌که محصولات به طور اصولی و بهداشتی در سردخانه‌ها نگهداری شوند، علاوه بر دمای مطلوب، مواردی و نکات دیگری نیز باید رعایت شوند. در این مقاله قصد داریم، با اصول طراحی، ایمنی و بهداشت در سردخانه آشنا شویم.

محل احداث سردخانه

در اولین مرحله باید مکان مناسب سردخانه انتخاب شود. در انتخاب محل مناسب جهت احداث سردخانه موارد زیر باید در نظر گرفته شوند:

• دسترسی به راه‌های ارتباطی و جاده‌
• دسترسی به آب، حتی‌الامکان آب لوله‌کشی و یا چاه و …
• دسترسی به منابع برق ترجیحاً شبکه برق سراسری و یا نیروگاه اختصاصی
• دسترسی به تلفن و وسایل ارتباطی
• رعایت فاصله کافی از مراکز و واحدهایی که موجب آلودگی هوا و آلودگی محیط می‏‌شوند
• رعایت فاصله کافی از مراکز زباله و جانوران موذی
• در نظر گرفتن شرایط جغرافیایی اعم از خطوط گسل و مناطق زلزله‌خیز و مسیل‌ها

طراحی سازه سردخانه

پس از انتخاب محل مناسب برای احداث سردخانه صنعتی، نوبت به طراحی ساختمان سردخانه می‌رسد. چند نکته تاثیر مستقیم بر طراحی سازه سردخانه دارد.

مساحت زمین مورد نیاز سردخانه

محاسبه مساحت زمین مورد نیاز برای بنای اصلی سردخانه، باید با توجه به حجم محصولات و هم‌چنین موارد زیر، انجام شود:

• محل بارگیری و حرکت وسایل نقلیه باربری
• محل نصب باسکول در صورت نیاز
• ساختمان‌های جانبی از جمله دفتر سرخانه، دفتر نگهبانی، سرویس بهداشتی، محل سکونت کارکنان در صورت نیاز و …

طراحی نقشه ساختمان سردخانه

در طراحی نقشه ساختمان سردخانه باید نکات زیر مورد توجه قرار گیرد:

• فضای مناسب جهت رفت و آمد و تخلیه و بارگیری وسایل نقلیه باربری
• فضای مناسب جهت دفاتر اداری، سالن‌های غذا خوری، سرویس‌های بهداشتی و …
• فضای مناسب جهت رفت و آمد مراحعین و کارکنان و تصخیص پارکینگ در صورت امکان
• فضای مناسب جهت قرار گیری دو دستگاه اتومبیل آتش نشانی به گونه‌‏ای که در موارد عادی از این محل استفاده نگردد
• فضای مناسب جهت استقرار نگهبان و حراست و محل سکونت کارکنان در خارج از محیط سردخانه
• فضای مناسب جهت جمع‌آوری و دفع زباله، طوری که باعث اجتماع حشرات و انتشار آلودگی نشود
• فضای مناسب جهت نگهداری مواد اشتعال‌‌پذیر و قابل انفجار به دور از محیط سردخانه و با رعایت استانداردهای ایمنی

بخش‌های مختلف ساختمان سردخانه

قسمت‌های مختلف سردخانه و روش جداسازی آن‌ها با توجه به مشخصات سردخانه بر اساس موارد زیر طراحی می‌شود:

• سالن‌های نگهداری، تعداد، ابعاد و موقعیت هر سالن
• عایق‌کاری سالن‌ها مطابق استانداردهای مربوطه
• طراحی اصولی سالن‌های کنترل اتمسفر، به طوری که بتواند بار وارده را تحمل کند و کاملاً هوابند باشد
• راه‌روها باید به گونه‌ای باشد که بارگیری در حداقل زمان ممکن انجام شده، عرض لازم برای حرکت لیفت‌تراک در نظر گرفته شود
• اختصاص فضای مناسب (موسوم به آمادگاه) جهت نگهداری موقت کالا، درجه بندی، بسته بندیسایر فرآیندهای متناسب با نوع و حجم محصولات
• اختصاص فضای مناسب جهت پیش‌سرکردن محصولات برای سردخانه‌هایی که محصول با دمای بالا وارد می‌شود
• اختصاص فضای مناسب جهت تونل انجام برای سردخانه‌هایی که عمل انجماد نیز انجام می‌شود
• اختصاص فضای مناسب جهت موتورخانه با رعایت استانداردهای ایمنی
• اختصاص فضای مناسب جهت انبار قطعات یدکی
• اختصاص فضای مناسب جهت اتاق کنترل موتورخانه برای نظارت بر دستگاه‌های موتورخانه
• اختصاص فضای مناسب جهت نیروگاه و اتاق ترانسفورماتور مطابق استانداردهای وزارت نیرو
• اختصاص فضای مناسب جهت بارانداز به طوری که ارتفاع مناسب داشته و حتی‌الامکان سرپوشیده باشد
• اختصاص درب‌های اضطراری به تعداد مناسب

پی ساختمان سردخانه

فندانسیون یا پی سردخانه باید مطابق استانداردهای آیین‌نامه ملی ساختمان اجرا شود. در خصوص سردخانه‌های زیرصفر که احتمال یخ‌زدگی زمین وجود دارد باید موارد زیر در نظر گرفته شود:

• شمع کوبی و پی سازی روی شمع به ویژه در مناطق ساحلی
• زه‌کشی در داخل زمین و و تهویه زمین سردخانه به شکل طبیعی برای کانال‌های کمتر از 30‌متر و به طور مصنوعی با هوای گرم برای طول بیشتر از 30 متر
• استفاده از منبع گرمایی مناسب در زیر عایق کف سردخانه

طراحی اسکلت سردخانه

نوع اسکلت سردخانه با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه، حجم سردخانه و دیگر نکات فنی و اقتصادی می‌تواند از جنس فلز، بتون آرمه، ترکیب فلز و بتن، پیش‌ساخته و مصالح بنایی باشد. طراحی سازه سردخانه نیاز به مشاوره دارد و باید با توجه به استانداردهای آیین‌نامه ملی ساختمان صورت گیرد و در طراحی مواردی از جمله خوردگی فلزات و ایجاد پل‌های حرارتی و تعریق، باید در نظر گرفته شوند.

اجزای ساختمان سردخانه

در ساخت سردخانه اجزای مختلفی استفاده می‌شود، که در این‌جا به آن‌ها اشاره و نکات مربوطه را تشریح می‌کنیم:

• عایق رطوبتی،‌ برای جلوگیری از نفوذ رطوبت به داخل و آسیب رساندن به اجزای ساختمانی و هم‌چنین جلوگیری از افزایش بار حرارتی سیستم برودتی
• عایق حرارتی، برای کاهش انتقال حرارتی، جلوگیری از افزایش بار برودتی سیستم و کاهش مصرف انرژی
• کف سازی سردخانه، جهت تحمل فشارهای وارده و هم‌چنین جلوگیری از یخ‌زدگی خاک زیر سردخانه
• دیوار سردخانه، با توجه به نوع اسکلت ساختمانی بکار رفته طوری طراحی شوند که علاوه بر تحمل بار سردخانه از اتلاف حرارتی جلوگیری کنند
• سقف سردخانه، سقف می‌تواند تخت و یا شیب‌دار باشد، در هر حال باید بتواند در شرایط اقلیمی منطقه کارآمد باشد
• درب سردخانه، باید متناسب با حجم سردخانه, نوع محصولاتی که نگهداری می‏‌شوند و روش حمل و نقل انتخاب شوند به طوری که از نفوذ گرما، رطوبت،‌ حشرات و … جلوگیری کند و در عین حال عملیات بارگیری و تخلیه را مختل نکند
• دریچه هواکش، بهتر است محل نصب هواکش برای تهویه سالن‏‌های نگهداری بالای صفر تعبیه شود

ایمنی

در آخر به چند نکته ایمنی و بهداشت لازم در سردخانه ‌ها اشاره می‌کنیم.

 ایمنی طراحی ساختمان سردخانه

• با توجه به محل و نوع سازه سردخانه بهتر است سیستم اتصال به زمین و برق گیر حفاظتی تعبیه شود
• در صورتی که برای دفع فاضلاب از چاه معمولی و یا آبکش استفاده می‏‌شود، نکات لازم در مورد پیش‌گیری از انتشار آلودگی به چاه‏‌های آب مجاور در نظر گرفته شود

ایمنی تجهیزات سردخانه

در ادامه به نکات مهم در ایمنی تجهیزات سردخانه اشاره می‌کنیم:

• تجهیزات مکانیکی و الکتریکی مورد استفاده باید، مقاومت کافی برای کار در شرایطی اقلیمی منطقه را داشته باشند
• برای پیش‌گیری از قطع جریان روغن به کمپرسور، نصب تجهیزات کنترل خودکار فشار روغن ضروری است
• نصب تجهیزات قطع‌کننده فشار بالای کمپرسور (های پرسشر)، مطابق دستورالعمل سازنده کمپرسور ضروری است
• در سیستم‌های برفک‌زدای الکتریکی (دیفراست برقی)، ضروری است پایان برفک‌زدایی به وسیله ترموستات که در مکان مناسب نصب شده است با یک کلید حساس به فشار انجام شود ‌
• مخزن‌‏های جدا کننده علاوه بر نصب وسیله مناسب کنترل سطح مبرد، باید به تنظیم کننده سطح حداقل و حداکثر دبی مبرد مجهز باشند
• استفاده از شیرهای اطمینان دوبل، در انواع مخازن ضروری می‌باشد
• قبل از شیرهای کنترل باید فیلتر طوری نصب شود که دسترسی به آن بدون باز کردن شیر کنترل امکان‌‏پذیر باشد
• لوله برگشت (مکش) کمپرسور باید عایق کاری شود
• جهت جلوگیری از انتقال ارتعاشات تجهیزات به شبکه لوله کشی از لرزه‌گیر استفاده شود
• نکات لازم جهت پیش‌گیری از آتش سوزی و وسایل آتش‌خاموش‌کن در نظر گرفته شوند

ایمنی کارکنان سردخانه

• وجود  سیلندر هوای فشرده با ماسک برای تنفس افراد, حفاظ چشم, لباس و دستکش مخصوص (ضد آب)، لباس‌های حفاظتی و کفش و کلاه ایمنی به تعداد مناسب
• وجود آژیر خطر به طوری که در فضای تاریک به خوبی دیده شود و هم‌چنین روشنایی اضطراری برای نشان دادن راه‌‏های خروجی
• خودداری از فعالیت کارکنان به طور انفرادی تا حد ممکن
• اطمینان از عدم وجود شخص در داخل سردخانه قبل از بستن درب
• جلوگیری از ورود افراد متفرقه به داخل سردخانه

ایمنی کالاهای سردخانه

• تعبیه حوضچه مخصوص وسایل نقلیه جهت گندزدایی از چرخ‌ها
• شستشو و گندزدایی سالن‌ها به طور مرتب و با بازه‌های زمانی متناسب با نوع کالا
• چینش مناسب کالا‌ها با توجه به استانداردهای آیین کار شماره ۳۳۹۹ ایران
• تامین آب شرب مناسب مطابق استاندارد
• دفع اصولی پس‌آب و فاضلاب سردخانه و تصفیه آن قبل از تخلیه به رودخانه‌ها
• رعایت نکات بهداشتی جهت جلوگیری از رشد و انتشار باکتری، حشرات موذی و … مطابق استانداردها (در نگهداری برخی موارد مثل گوشت و مواد غذایی یا در سردخانه گوشت، بهداشت اهمیت بالایی دارد.

جمع بندی

در این مقاله با اصول طراحی ، ایمنی و بهداشتی سردخانه‌ ها آشنا شدیم. رعایت این نکات علاوه بر بالابردن کارآیی سردخانه‌ها از بروز مشکلاتی که ممکن است هزینه‌های زیاد و یا حتی خسارات جانی داشته باشد پیش‌گیری می‌کند. امیدواریم از این مقاله لذت برده باشید.