وقتی صحبت از فروشگاه های زنجیره‌ای به میان می‌آید، اولین چیزی که به ذهنمان خطور می‌کند، فروشگاه زنجیره ای مواد غذایی است. اگر نگاهی به تاریخچۀ راه اندازی فروشگاه های زنجیره‌ای داشته باشید، می‌بینید که نخستین بار این اتحادیۀ خرده فروشان بودند که تصمیم به راه اندازی تعدادی فروشگاه متحدالشکل گرفتند. تصمیمی که سرآغاز تحول سیستم توزیع کالا در سرتاسر دنیا شد. امروزه نیز بخش عمده‌ای از فعالیت فروشگاه های زنجیره‌ای در حوزۀ توزیع محصولات غذایی متمرکز شده است. در ایران برندهای معتبری در این حوزه مشغول به فعالیت هستند. از فروشگاه زنجیره‌ای افق کوروش گرفته تا فروشگاه های اتکا، جانبو، شهروند و …. در این مقاله قصد داریم دربارۀ فروشگاه زنجیره ای مواد غذایی و چالش‌های راه اندازی آن صحبت کنیم.
آشنایی با تاریخچۀ راه اندازی فروشگاه زنجیره ای مواد غذایی
اگر به تاریخ انسانی کرۀ زمین نگاهی بیاندازیم، مشخص است که غذا همواره جزء مهم ترین دغدغه‌های انسان بوده است. این مسئله امروزه هم همچنان اهمیت خودش را از دست نداده است. به نحوی که سهم عمده‌ای از بازار صنایع، سهم عمده‌ای از فضای کسب و کار و سهم عمده‌ای از اقتصاد دنیا بر روی تولید و تأمین مواد غذایی متمرکز شده است. نخستین بار در دهه‌های اولیۀ قرن بیستم، این خرده فروشان خوار و بار امریکا بودند که با راه اندازی «انجمن ملی خرده فروشان امریکا» اقدام به تأسیس چندین فروشگاه خرده فروشی کردند؛ که به صورت متمرکز اداره می‌شد و هدف آن تنظیم بازار عرضه و تقاضا بود. این فروشگاه‌های متحدالشکل خیلی زود جایگاه خودش را در اقتصاد امریکا و دیگر کشورهای توسعه یافتۀ دنیا پیدا کرد؛ و سرآغاز شکل گیری فروشگاه های زنجیره‌ای شد.
در ایران نیز در سال‌های ابتدایی دهۀ سی بود که نخستین فروشگاه زنجیره‌ای تأسیس شد. این کار به کمک برادران اخوان کاشانی صورت گرفت. در سال‌های ابتدایی این فروشگاه‌ها با نام «فروشگاه های زنجیره‌ای بزرگ ایران» شناخته شد. بعدها و در دهۀ چهل حمید کاشانی اخوان با همکاری احمد خیامی دومین فروشگاه زنجیره‌ای ایران را با نام کوروش راه اندازی کردند. مهم ترین محصولی که در این فروشگاه‌ها عرضه می‌شد، محصولات غذایی متنوع بود. تعداد شعبه‌های فعال فروشگاه‌های کوروش خیلی زود به چهارده عدد رسید و جایگاه ویژه‌ای در بین ساکنان تهران پیدا کرد. با این وجود زمانی که انقلاب اسلامی از راه رسید، وضعیت نابسمان کشور باعث شد تا روند پیشرفت این فروشگاه‌ها متوقف شده و خیلی زود به ورطۀ ورشکستی دچار شوند.
پس از اتمام جنگ تحمیلی و آغاز دوران سازندگی رفته رفته بازار کسب و کار ایران نیز رونق دوباره‌ای گرفت. همین رونق دوباره سبب شد تا نظر سرمایه گذاران به اهمیت توزیع مناسب مواد غذایی و راه اندازی فروشگاه های زنجیره‌ای جلب شود. در ابتدا این شرکت‌ها و ادارات دولتی بودند که با راه اندازی فروشگاه‌های تعاونی نخستین قدم‌ها را برای بازگشایی دوبارۀ فروشگاه های زنجیره‌ای برداشتند. و بعد کم کم سنگ بنای اولیۀ فروشگاه‌هایی مثل افق کوروش، فروشگاه رفاه، فروشگاه شهروند، اتکا و … بر روی زمین گذاشته شد. این فرایند توسعه به خصوص در دهۀ هشتاد و اوایل دهۀ نود سرعت بیشتری به خود گرفت. امروزه در بیشتر شهرهای پرجمعیت ایران ردپایی از این فروشگاه‌ها وجود دارد. با این حال همچنان سهم فروشگاه های زنجیره‌ای از بازار خوار و بار فروشی تنها پانزده درصد است؛ که در مقایسه با آمارهای جهانی (هشتاد درصد از بازار) میزان پایینی است. و نشان می‌دهد که این کسب و کار همچنان جای سرمایه گذاری بیشتری دارد و در سالیان آینده پیشرفت بیشتری خواهد داشت.
اگر علاقه‌مند هستید که بیشتر دربارۀ فروشگاه های زنجیره‌ای و تاریخچۀ آن بدانید، پیشنهاد می‌کنیم مقالۀ «آشنایی با فروشگاه های زنجیره ای» را مطالعه کنید.
چالش‌های راه اندازی فروشگاه زنجیره ای مواد غذایی
اگر قصد راه اندازی یک فروشگاه زنجیره ای مواد غذایی را داشته باشید، قدم اول آشنایی با تاریخچۀ راه اندازی این فروشگاه است؛ که در بخش قبل به صورت مختصر به آن پرداختیم. قدم بعدی نیز شامل آشنایی با فضای کسب و کار، تحقیق و بررسی دربارۀ بازار، آشنایی با رقبا و برنامه ریزی اولیه می‌شود. بازار فروشگاه های زنجیره‌ای در ایران را می‌توان همچنان جزء کسب و کارهای نوپا طبقه بندی کرد. قدمت راه اندازی این فروشگاه‌ها کمتر از بیست سال است و با توجه به مقایسۀ صورت گرفته بین کشورهای توسعه یافته و بازار ایران، می‌توان پیشبینی کرد که در سالیان آینده رشد و توسعۀ این فروشگاه‌ها با شیب بیشتری ادامه پیدا کند. تمرکز اصلی اغلب این فروشگاه‌ها بر تأمین خوار و بار و مواد غذایی خانوار است. و در کنار آن ممکن است در زمینه‌های توزیع پوشاک، لوازم خانگی، وسایل الکترونیک و … نیز مشغول به فعالیت باشند. در ادامه به چالش‌های اصلی راه اندازی یک فروشگاه زنجیره ای مواد غذایی خواهیم پرداخت.
برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری
هرچقدر هم که اهل ریسک باشید، ورود به یک بازار ناشناخته بدون برنامه ریزی و داشتن یک بیزینس پلن مشخص، کار اشتباهی است. بازار فروشگاه های زنجیره‌ای نیز از این قاعده مستثنا نیست و اگر قصد ورود به این کسب و کار را دارید، در ابتدا باید برنامه ریزی‌های لازم برای راه اندازی کسب و کار خود را انجام داده باشید. در این راه گزینه‌های متعدد و متفاوتی را پیش رو خواهید داشت. برای مثال اگر اهل ریسک بالا هستید و سرمایه و وقت لازم را دارید، می‌توانید برای راه اندازی یک برند جدید و یک مجموعه فروشگاه زنجیره‌ای جدید برنامه ریزی کنید. اما اگر قصد دارید با یک سرمایه متوسط و با ریسک پایین‌تری قدم در این راه بگذارید، می‌توانید به فکر گرفتن نمایندگی از برندهای موجود باشید؛ که البته اخذ نمایندگی نیز باز به روش‌های متعددی مثل راه اندازی شعبه فرانچایز، مشارکت در سود، سرمایه گذاری مستقیم و … امکان پذیر است. هرکدام از این روش‌ها چالش‌های خاص خودش را دارد و البته هرچقدر سختی اولیۀ کار بیشتر باشد، مطمئناً نتیجۀ نهایی و میزان سودآوری فروشگاه نیز بیشتر است. پس در قدم اول باید آشنایی کاملی نسبت به چالش‌های این بازار داشته باشید. شرایط خودتان را در نظر بگیرید. برآورد مشخصی از میزان سرمایه گذاری و زمانی که باید صرف این کار کنید به دست آورید و سپس اقدام به تصمیم گیری نمایید. در این راه بهتر است از کارشناسان و مشاورانی که سال‌هاست در این کسب و کار حضور دارند نیز کمک بگیرید تا به افق روشن‌تری دست پیدا کنید. مشاوران ما در گروه صنعتی دی در این مسیر همواره آمادۀ یاری رسانی به شما هستند.
چالش‌های اخذ نمایندگی فروشگاه زنجیره‌ای
اغلب کسانی که خواهان سرمایه گذاری در راه اندازی فروشگاه زنجیره ای مواد غذایی هستند، به سراغ اخذ نمایندگی از برندهای جا افتاده می‌روند. این مسیر تقریباً یک راه میانبر و مطمئن برای سرمایه گذاری در این کسب و کار است. با این حال همچنان باید با احتیاط بالا و برنامه ریزی مشخصی پیش رفت. بیشتر شرکت‌های فروشگاه زنجیره ای امروزه با درخواست ارائۀ نمایندگی موافقت می‌کنند؛ اما هر شرکت ممکن است چهارچوب‌ها و قوانین خاص خودش را داشته باشد. برای مثال متراژ فروشگاه، جمعیت شهر، مکان قرارگیری فروشگاه، میزان مشارکت و سهم خواهی فروشگاه، میزان ضمانت ارائه شده و … جزء مواردی است که هر شرکت طبق چهارچوب خودش مشخص می‌کند و شما در صورت درخواست نمایندگی، باید این شرایط را داشته باشید. در غیر این صورت با درخواست شما مخالفت می‌شود. مسئلۀ بعدی خدماتی است که هر برند و شرکت به شعبه‌های خود ارائه می‌دهد. اغلب فروشگاه های زنجیره ای کار تجهیز فروشگاه و تأمین محصول را خودشان برعهده می‌گیرند. حتی سیاست گذاری‌ها و تبلیغات فروشگاه نیز برعهدۀ مدیران اصلی است. اما به هر ترتیب برخی از سیاست‌های کلی و خدمات ارائه شده ممکن است متفاوت باشد.
پس برای اخذ نمایندگی شرایط خود را بسنجید. سپس با مدیران شرکت‌های موجود تماس بگیرید. از مدل‌های متنوع مشارکت اطلاعات کسب کنید و ببینید کدام یک از شرایط موجود با آنچه شما در نظر دارید تناسب بیشتری دارد.
راه اندازی و تجهیز فروشگاه زنجیره ای مواد غذایی
حال فرض را بر این بگذاریم که برنامه ریزی‌های لازم را انجام داده‌اید، احتمالاً با یکی از شرکت‌های فروشگاه زنجیره ای مواد غذایی به توافق رسیده‌اید و حال قصد دارید که اقدام به راه اندازی و تجهیز فروشگاه خود کنید. در این نقطه از مسیر نیز چالش‌های متعددی پیش روی شما خواهد بود. از تصمیم گیری برای چگونگی طراحی داخلی و خارجی فروشگاه تا تأمین حداقلات و تجهیزات لازم برای راه اندازی فروشگاه جزء مواردی است که باید روی آن وقت صرف کنید. هدف اصلی شما از راه اندازی یک فروشگاه زنجیره‌ای مواد غذایی، تأمین نیازهای مصرف کنندگان و در نتیجه رسیدن به سودآوری است. اما اگر از این مرحله به سلامت عبور نکنید، عملاً در جذب مشتری نیز به مشکل خواهید خورد و در مدتی کوتاه با مشکلات بیشتری نیز روبرو خواهید شد. توسعه و تجهیز فروشگاه های زنجیره‌ای شامل طراحی محیط بیرونی، در نظر گرفتن امکانات رفاهی لازم، نحوۀ چیدمان و قفسه بندی فروشگاه، در نظر گرفتن تجهیزات فروشگاهی مناسب و … می‌شود. فرایند راه اندازی و تجهیز فروشگاه تقریباً یک کار تخصصی به حساب می‌آید. در نتیجه یا لازم است شناخت مناسبی از تمامی موارد گفته شده داشته باشید یا اینکه از طراحان و متخصصان این امر کمک بگیرید. طبیعی است که راه دوم عاقلانه‌تر و کم دردسرتر خواهد بود. جهت توسعه و تجهیز فروشگاه زنجیره‌ای خود می‌توانید از خدمات ارائه شده در گروه صنعتی دی بهره ببرید.
چالش‌های تبلیغات و مدیریت فروشگاه زنجیره ای
راه اندازی یک فروشگاه زنجیره ای مواد غذایی دردسرهای خاص خود را دارد. اگر تصمیم دارید قدم در این راه بگذارید، باید بدانید که در این راه به صبر بالایی نیاز خواهید داشت. به علاوه لازم است با شیوۀ مدیریت و برنامه ریزی چنین فروشگاه‌هایی آشنایی داشته باشید. در اغلب فروشگاه های زنجیره ای، زمانی که با درخواست نمایندگی شما موافقت می‌شود، چندین دورۀ آموزشی نیز برای اشخاص در نظر گرفته می‌شود. به نحوی که شما قبل از بازگشایی فروشگاه خود، تقریباً با نحوۀ مدیریت فروشگاه، چالش‌های برنامه ریزی آن و …. آشنایی لازم را داشته باشید؛ و بتوانید از پس کار برآیید. همچنین بهتر است خودتان هم در این مسیر به دانش‌اندوزی خود ادامه دهید. مطالب متنوعی را در فضای مجازی بخوانید، دنبال کتاب‌های مرتبط باشید و با چالش‌های کار از پیش آشنایی داشته باشید.
مسئلۀ بعدی در این زمینه بحث تبلیغات است. پس از اینکه فروشگاه خود را افتتاح کردید، نیاز به جذب مشتری دارید. در حقیقت ساز و کار فروشگاه های زنجیره ای به نوعی است که مشتری مهم ترین نقش را در میزان موفقیت یک فروشگاه بازی می‌کند. هرچقدر مشتریان یک فروشگاه زنجیره ای بیشتر باشد، سودآوری آن نیز بیشتر خواهد بود. در این راه مدیران فروشگاه های زنجیره ای از راه کارهای تبلیغاتی متعددی استفاده می‌کنند. از تبلیغات محیطی و میدانی گرفته تا در نظر گرفتن تخفیف‌های ویژه و برگزاری جشنواره‌های فصلی و … که هرکدام به نوعی در جذب بیشتر مشتری نقش دارد. نکتۀ مهم این است که هرچقدر هم که این تبلیغات گسترده باشد، باز به مدیریت صحیح فروشگاه نیز وابسطه است. در حقیقت می‌توان گفت این دو در فرایند جذب مشتری مکمل یکدیگر هستند.
جمع بندی
هر روزی که می‌گذرد بر تعداد فروشگاه های زنجیره ای مواد غذایی در سرتاسر جهان افزوده می‌شود. نظام توزیع محصولات غذایی در سالیان گذشته متحول شده است و امروزه سهم خوار و بار فروشی‌های کوچک از این بازار، در کشورهای توسعه یافته، کمتر از بیست درصد است. در ایران اما تعداد فروشگاه های زنجیره ای همچنان عدد پایینی است و راه اندازی این گونه فروشگاه‌ها همچنان یک کسب و کار نوین به حساب می‌آید. همین مسئله نیز باعث شده تا سرمایه گذاران بسیاری به فکر راه اندازی فروشگاه زنجیره ای مواد غذایی بیفتند. اگر قصد قدم گذاشتن در این راه را دارید، لازم است بدانید که تأسیس چنین فروشگاهی دردسرها و چالش‌های خاص خود را دارد. این چالش‌ها شامل صفر تا صد قضیه می‌شود. از مرحلۀ برنامه ریزی و تصمیم گیری گرفته تا راه اندازی و توسعه فروشگاه. به همین جهت است که باید با احتیاط بیشتری وارد این بازار شوید و البته قبل از هر اقدامی از مشاوران و متخصصان این کار کمک بخواهید.
